W ostatnich latach w Polsce toczy się debata na temat wzrostu lasów i ich wycinki. Niektórzy naukowcy związani z Lasami Państwowymi twierdzą, że drzewa rosną szybciej z powodu zwiększonej ilości azotu pochodzącego z zanieczyszczeń powietrza. Czy rzeczywiście tak jest? Postanowiliśmy to sprawdzić.
Emisja tlenków azotu w Polsce
Według raportu Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) z 2024 roku, całkowita emisja tlenków azotu (NOₓ) w Polsce w 2022 roku wyniosła 528,73 Gg, czyli 528 730 ton. Aby określić wpływ tych zanieczyszczeń na lasy, przeanalizowaliśmy, ile czystego azotu dostaje się na hektar powierzchni kraju.
Obliczenia zawartości azotu
Tlenki azotu składają się głównie z tlenku azotu (NO) i dwutlenku azotu (NO₂). Około 90% emisji NOₓ to NO, a 10% to NO₂. Przy założeniu tych proporcji obliczyliśmy masę czystego azotu:
- NO: 46,67% zawartości azotu → 222 200 ton N
- NO₂: 30,43% zawartości azotu → 16 086 ton N
- Łączna ilość azotu w powietrzu: 238 286 ton N
Przy powierzchni Polski wynoszącej 31 393 136 ha daje to 7,6 kg czystego azotu na hektar rocznie.
Czy to wystarcza, aby znacząco zwiększyć przyrost lasów?
Porównując te dane do rolnictwa, widać, że ilość azotu z powietrza jest niewielka. W rolnictwie zaleca się stosowanie 150 kg/ha czystego azotu, czyli prawie 20 razy więcej. Nawet w eksperymentach w Finlandii, gdzie stosowano 120 kg/ha nawozu azotowego rocznie, uzyskano jedynie wzrost przyrostu lasu o 1 m³/ha.
Jeśli więc ilość azotu w opadach atmosferycznych jest nawet 15 razy mniejsza, jego wpływ na przyrost lasu wydaje się marginalny.
Spadek emisji tlenków azotu a przyrost lasów
Co więcej, jeśli azot z zanieczyszczeń miałby znaczący wpływ na wzrost lasów, to przyrost powinien obecnie maleć. W latach 90. emisje NOₓ w Polsce były ponad dwa razy wyższe (1,3–1,5 mln ton rocznie). Skoro od tego czasu emisja zmniejszyła się o ponad 60%, to teoretycznie tempo przyrostu drzew powinno spadać – a jednak Lasy Państwowe podają odwrotną tendencję.
Struktura wiekowa lasów a ich przyrost
Innym argumentem wyjaśniającym wzrost przyrostu jest zmiana średniego wieku lasów. W ostatnich dekadach średni wiek polskich lasów wzrósł z 40 do 60 lat. Jednak zależność między wiekiem a przyrostem nie jest liniowa. Do około 50–70 lat drzewa przyrastają coraz szybciej, a po 80. roku tempo wzrostu spada. Obecnie około 1/3 polskich drzew ma ponad 80 lat, więc ich przyrost powinien być coraz mniejszy.
Co więcej, struktura wiekowa polskich lasów jest względnie równomierna – występuje zbliżona liczba drzew 20-, 40-, 60-, 80- i 100-letnich. Oznacza to, że średni wiek nie powinien znacząco wpływać na roczny przyrost.
Podsumowanie
Hipoteza, że zanieczyszczenia azotowe znacząco przyspieszają wzrost lasów, nie znajduje potwierdzenia w danych. Ilość azotu dostająca się na hektar lasu jest kilkunastokrotnie mniejsza niż w przypadku nawożenia rolniczego i eksperymentalnego. Ponadto, spadek emisji NOₓ od 1990 roku powinien skutkować zmniejszeniem przyrostu, a nie jego wzrostem. Podobnie w przypadku średniego wieku lasu.
To pokazuje, że proste tłumaczenie przyspieszonego wzrostu lasów przez zanieczyszczenia azotowe i średnią wieku jest błędne i niezgodne z faktami.
